Realizacja obowiązku szkolnego i obowiązku nauki

OBOWIĄZEK SZKOLNY I OBOWIĄZEK NAUKI

Niespełnianie obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki podlega egzekucji administracyjnej  na podstawie art. 42 w związku z art. 40 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 roku Prawo oświatowe (Dz. U. 2023. 900) określanej niżej jako "prawo oświatowe" Przepis ten odsyła do trybu przewidzianego  w ustawie z dnia  17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. 2022 poz. 479 ze zm.), określanej niżej jako "ustawa egzekucyjna". Na gruncie ustawy egzekucyjnej oba obowiązki należą do kategorii obowiązków o charakterze niepieniężnym (art. 1 i art. 2 § 1 pkt 10) i  co do zasady są obowiązkami wynikającymi bezpośrednio z przepisów prawa  (art. 3 § 1).

Obowiązek szkolny lub obowiązek nauki jest spełniany w szkole (art. 36 ust. 8 i ust. 9 prawa oświatowego) lub poprzez równorzędny udział w zajęciach rewalidacyjno - wychowawczych  albo w formach pozaszkolnych (art. 36 ust. 17 i ust. 9 prawa oświatowego). Spełnianie obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki może mieć miejsce także poza szkołą, na podstawie decyzji dyrektora szkoły - zezwolenia, o którym mowa w art. 37 ust. 1 prawa oświatowego. W tym przypadku egzekwowany będzie obowiązek wynikający z decyzji administracyjnej (art. 3 § 1 ustawy egzekucyjnej). Uczęszczanie do szkoły to zasadnicza treść obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, nakierowana na ucznia.

Z obowiązkiem ucznia ściśle wiążą się szczegółowe obowiązki rodziców (prawnych opiekunów dziecka), wymienione w art. 40 ust.1 prawa oświatowego:

dopełnienie czynności związanych ze zgłoszeniem dziecka do szkoły - pkt 1,
zapewnienie regularnego uczęszczania dziecka na zajęcia szkolne - pkt 2,
zapewnienie dziecku warunków umożliwiających przygotowywanie się do zajęć szkolnych - pkt 3.
Natomiast na rodzicach dzieci w wieku 16 - 18 lat ciąży obowiązek powiadamiania organów gminy  o aktualnej formie spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki (art. 40 ust. 1 pkt 4 prawa oświatowego).

ŚRODKI EGZEKUCJI ADMINISTRACYJNEJ

Wśród wymienionych w art. 1a pkt 12 lit. b ustawy egzekucyjnej środków egzekucji administracyjnej obowiązków o charakterze niepieniężnym tylko grzywna w celu przymuszenia jest właściwa dla wyegzekwowania obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki.

Grzywny nie stosuje się wobec ucznia, jako osoby małoletniej. Zgodnie z art. 120 § 2 ustawy egzekucyjnej, nieuczęszczanie dziecka do szkoły skutkować będzie nałożeniem grzywny na jego przedstawicieli ustawowych. Tym samym egzekwowany będzie rodzicielski obowiązek zapewnienia regularnego uczęszczania dziecka na zajęcia szkolne.

Egzekucji podlega również obowiązek zgłoszenia dziecka do szkoły, skoro skutkiem zaniechania rodziców (prawnych opiekunów) będzie nieuczęszczanie dziecka do szkoły oraz obowiązek powiadamiania organów gminy o aktualnej formie spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki.

Podobnie na rodziców (prawnych opiekunów), a nie na dziecko, nakładana będzie grzywna w razie zaniechania wypełniania obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki poza szkołą. Grzywna nakładana może być wielokrotnie, z tego samego tytułu - aż do osiągnięcia pożądanego skutku, albo do osiągnięcia górnej granicy kwotowej. Aktualnie jednorazowo grzywna nie może przekroczyć, dla osób fizycznych, kwoty 10 000 zł, a łączna kwota grzywien - 50 000 zł (art. 121 § 2 i § 3 ustawy egzekucyjnej).

WIERZYCIEL OBOWIĄZKU SZKOLNEGO LUB OBOWIĄZKU NAUKI

Wierzycielem obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki jest dyrektor szkoły, w obwodzie której dziecko zamieszkuje lub gmina, a zależy to od wieku ucznia. Miasto jest wierzycielem  dla obowiązku wypełnianego przez młodzież w wieku 16-18 lat, a dyrektor w pozostałym zakresie wiekowym (art. 5 § 1 pkt 2 ustawy egzekucyjnej oraz art. 41 ust. 1 prawa oświatowego).

 Do podstawowych obowiązków wierzyciela należy:

- wystosowanie upomnienia - art. 15 ustawy egzekucyjnej,
- wystawienie tytułu wykonawczego - art. 26 § 1 i art. 27 ustawy egzekucyjnej,
- wystąpienie z wnioskiem o wszczęcie egzekucji - art. 26 § 1 i art. 28 ustawy egzekucyjnej.
Organem egzekucyjnym jest właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego - o czym stanowi art. 20 § 1 pkt 2 ustawy egzekucyjnej, a co wyjaśnia bliżej, nazywając organy, w art. 1a pkt 14 tej ustawy. Zasadniczą rolą organu egzekucyjnego jest doprowadzenie do wykonania obowiązku podlegającego egzekucji, czyli wymuszenie na rodzicach (prawnych opiekunach) pożądanych zachowań dziecka i (lub) samych rodziców, drogą zastosowania grzywny w celu przymuszenia.

OBOWIĄZKI DYREKTORA SZKOŁY W RAMACH KONTROLI SPEŁNIANIA OBOWIĄZKU SZKOLNEGO I OBOWIĄZKU NAUKI

Według art. 41 ust. 1 prawa oświatowego dyrektorzy publicznych szkół podstawowych kontrolują spełnianie obowiązku szkolnego przez dzieci zamieszkujące w obwodach tych szkół.

Czynności składające się na kompetencję kontrolną dyrektora:

Kontrola wykonywania obowiązków rodziców (prawnych opiekunów), polegających na:
- dopełnieniu czynności związanych ze zgłoszeniem dziecka do szkoły;
- zapewnieniu regularnego uczęszczania dziecka na zajęcia szkolne.
Współdziałanie z rodzicami (prawnymi opiekunami) w zakresie zapewnienia dziecku warunków umożliwiających przygotowanie się do zajęć szkolnych, a w przypadku spełniania obowiązku poza szkołą, na podstawie zezwolenia - w zakresie zapewnienia dziecku warunków nauki określonych w zezwoleniu;
Prowadzenie ewidencji spełniania obowiązku szkolnego i obowiązku nauki.
Dyrektor spełnia szczególną rolę w ramach egzekucji administracyjnej - jako uprawniony  do żądania wykonania w drodze tej egzekucji określonych obowiązków, czyli jako wierzyciel.

Czynności przed egzekucyjne podejmowane przez dyrektorów szkół podstawowych:

Niespełnianie obowiązku szkolnego powinno spowodować podjęcie przez dyrektora czynności prawnych zmierzających do zastosowania środka egzekucyjnego.

Podmiotem obowiązku, o którym mowa w art. 40 prawa oświatowego są oboje rodzice jeżeli przysługuje im władza rodzicielska, albo to z rodziców, któremu prawomocnym orzeczeniem sądu rodzinnego przyznano wykonywanie władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, a także opiekun dziecka (w braku żyjących i sprawujących władzę rodzicielską rodziców własnych i przysposobionych). W przypadku obojga rodziców upomnienie, tytuł wykonawczy i wniosek o wszczęcie egzekucji wystawia się na każdego rodzica z osobna.

Pierwsza taka czynność wynika z zasady zagrożenia, a jest nią upomnienie. Według art. 15 § 1 ustawy egzekucyjnej adresatem upomnienia jest zobowiązany. Wymagana jest forma pisemna, zaś treść upomnienia to wezwanie do wykonania obowiązku, z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego. Dla celów dowodowych konieczne jest takie doręczenie upomnienia, aby można było ustalić dzień (datę), w którym doręczenie nastąpiło - czyli w razie korzystania z drogi pocztowej, za zwrotnym poświadczeniem odbioru.
Po upływie siedmiu dni, od dnia doręczenia upomnienia, wierzyciel może dokonać kolejnej czynności, przed egzekucyjnej. Jest nią wystawienie tytułu wykonawczego, o treści wyznaczonej art. 27 § 1 ustawy egzekucyjnej. Wzór tytułu wykonawczego związanego z obowiązkami o charakterze niepieniężnym ustalono na podstawie załącznika nr 2 do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 8 sierpnia 2016 r. w sprawie wzorów tytułów wykonawczych stosowanych w egzekucji administracyjnej (Dz. U. z 2018 r. poz. 850).
Następnie wierzyciel występuje z wnioskiem o wszczęcie egzekucji. Zgodnie z wymogiem 28 ustawy egzekucyjnej, ponieważ egzekucja dotyczy w omawianym przypadku obowiązku o charakterze niepieniężnym, dyrektor - wierzyciel powinien wskazać we wniosku środek egzekucyjny. Jest nim grzywna w celu przymuszenia - art. 1a pkt 12 lit.b pierwsze tiret i art. 119 ustawy egzekucyjnej.
Wniosek oraz tytuł wykonawczy z załączonym dowodem doręczenia upomnienia składa się w organie egzekucyjnym, którym jest właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego, jak stanowi art. 20 § 1 pkt 2 ustawy egzekucyjnej.
W toku postępowania egzekucyjnego, prowadzonego przez burmistrza lub osobę przez niego upoważnioną, dyrektor może występować z wnioskami i środkami procesowymi przysługującymi wierzycielowi. Może zastosować zażalenie na postanowienia  oraz występować z wnioskami o zawieszenie lub umorzenie postępowania egzekucyjnego.

ZADANIA ORGANU PROWADZĄCEGO

Zasadniczą rolą organu egzekucyjnego jest doprowadzenie do wykonania obowiązku podlegającego egzekucji, czyli wymuszenie na rodzicach (prawnych opiekunach) pożądanych zachowań dziecka i (lub) samych rodziców, drogą zastosowania grzywny w celu przymuszenia.