Święto Niepodległości. Sporna data w dziejach Polski
11 listopada 1918 r. to jedna z najważniejszych dat w historii Polski. Tego dnia Rada Regencyjna przekazała Józefowi Piłsudskiemu naczelne dowództwo nad wojskami polskimi, a we francuskim Compiegne zawarto rozejm, który oznaczał klęskę Niemiec w I wojnie światowej. Data weszła do kanonu świąt państwowych dopiero w 1937 r., chociaż już wcześniej podejmowano, także w Sochaczewie, różne inicjatywy dla uczczenia tej historycznej rocznicy.
Co prawda obchody rocznicy wydarzeń z 11 listopada 1918 r. odbywały się w Polsce już od 1919 r., ale miały one charakter czysto wojskowy. Wynikało to z faktu, że data budziła w społecznym odbiorze, zwłaszcza wśród przeciwników obozu piłsudczykowskiego, kontrowersje i polemiki. Różne środowiska i stronnictwa polityczne proponowały własne terminy na rocznicę upamiętniającą odzyskanie niepodległości. Były to m.in. 16 sierpnia 1914 r. - data powstania Naczelnego Komitetu Narodowego, który zdecydował się stanąć po stronie państw centralnych, 5 listopada 1916 r. - kiedy władze niemieckie i austro-węgierskie wydały proklamację zapowiadającą powstanie Królestwa Polskiego, pozostającego w nieokreślonej bliżej „łączności z obu sprzymierzonymi mocarstwami” lub 15 września 1917 r. - powołanie do życia Rady Regencyjnej. Demokratyczne ugrupowania niepodległościowe, stronnictwa ludowe i polscy socjaliści opowiadali się za 7 listopada 1918 r. Tego dnia powstał w Lublinie, całkowicie niezależny od władzy okupacyjnej, Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, któremu przewodził socjalista Ignacy Daszyński. Brane były pod uwagę również: 14 listopada 1918 r. - przekazanie przez Radę Regencyjną władzy cywilnej w ręce Józefa Piłsudskiego i jej rozwiązanie, 16 listopada 1918 r. - data notyfikacji na forum międzynarodowym istnienia niepodległego i suwerennego państwa polskiego oraz 9 lutego 1919 r. - dzień otwarcia Sejmu Ustawodawczego. Dla kół związanych z endecją szczególne znaczenie miało podpisanie traktatu pokojowego w Wersalu, do którego doszło 28 czerwca 1919 r.
Sytuacja uległa zmianie po przewrocie majowym, gdy ówczesny premier Józef Piłsudski wydał 8 listopada 1926 r. okólnik skierowany do ministrów. Napisał w nim, że „w dniu 11 listopada państwo polskie obchodzić będzie 8. rocznicę zrzucenia jarzma niewoli i uzyskania pełnej faktycznej niezawisłości. Data powyższa winna pozostać w stałej pamięci społeczeństwa i utrwalić się w umysłach młodego pokolenia, które w zaraniu swego życia powinno odczuwać doniosłość i uroczystość tego pamiętnego dnia”. Dalej polecił, aby ustanowić 11 listopada 1926 r. dniem wolnym do pracy dla wszystkich urzędników administracji państwowej oraz zwolnić w tym dniu młodzież szkolną od nauki we wszystkich typach szkół. Choć okólnik dotyczył konkretnej daty, wpisał 11 listopada do kalendarza świąt państwowych na stałe.
W 1927 r. w Sochaczewie obchody 11 listopada zorganizował zarząd okręgowy Związku Naprawy Rzeczypospolitej na powiat sochaczewski. Była to sanacyjna organizacja polityczna powstała w 1926 r, w której skład weszli działacze Związku Strzeleckiego, Związku Powstańców Śląskich i Związku Osadników Wojskowych wywodzący się ze Związku Młodzieży Polskiej „Zet” (tzw. Związek Patriotyczny). „Już na tydzień przed uroczystym dniem – relacjonuje tygodnik „Przełom” nr 33 z 1927 r. – ukazały się na mieście dwubarwne plakaty, oznajmiające Obywatelom, że Związek Naprawy Rzeczypospolitej urządza w dniu 11-go listopada uroczystą Akademję, na którą złożą się: 1) Chóry. 2) Odczyt pt. a) Omówienie zdobycia Niepodległości i b) Zadania społeczeństwa w chwili bieżącej“. 3) Chóry, i) Zakończenie”. Uroczystość odbyła się w Domu Ludowym, która już na godzinę przed rozpoczęciem akademii wypełnił się po brzegi. Wśród zebranych znajdowali się przedstawicieli duchowieństwa, władz miejscowych ze starostą Stanisławem Kuleszą na czele, towarzystw społecznych i oświatowych oraz licznie zebrani nauczyciele szkół powszechnych z inspektorem szkolnym Janem Miłkowskim.
Na scenie Domu Ludowego, oprócz specjalnego wystroju przygotowanego na tę okazję, znajdowały się portrety prezydenta Mościckiego oraz marszałka Piłsudskiego. Uroczystość rozpoczął chór Kółka Dramatycznego im. J. Słowackiego pod batutą Michała Artysza, który odśpiewał szereg pieśni patriotycznych. Następnie Zygmunt Kubicki, referent Związku Naprawy RP, w swoim przemówieniu przedstawił znaczenie 11 listopada 1918 r. dla społeczeństwa, a zwłaszcza dla uczestników walk o niepodległość. „Uroczystość zakończono wzniesieniem okrzyków na cześć Pana Prezydenta Rzeczypospolitej i Marszałka Józefa Piłsudskiego” - kończy swą relację tygodnik „Przełom”.
Sejm ustawą z 23 kwietnia 1937 r. ustanowił dzień 11 listopada Świętem Niepodległości. W akcie wskazano, że „jako rocznica odzyskania przez Naród Polski niepodległego bytu państwowego i jako dzień po wsze czasy związany z wielkim imieniem Józefa Piłsudskiego, zwycięskiego Wodza Naczelnego w walkach o wolność Ojczyzny, jest uroczystym Świętem Niepodległości”. Był to dzień wolny od pracy.
Sebastian Tempczyk
MZSiPBnB
Fotografia: Manifestacja patriotyczna w Sochaczewie prawdopodobnie z okazji Święta Niepodległości. Lata 30 XX w. (ze zb. MZSiPBnB. 3084*MZS).
