Historia wody w butelkach z Sochaczewa
W 2015 roku, w dwunastym numerze ówczesnego tygodnika „Echo Powiatu”, opublikowałem tekst pt. „Napoje (bez) alkoholowe z Sochaczewa...”. Wspominałem tam zarówno fabryczkę Moszka Berlinera, jak i Wytwórnię Wód Gazowanych i Rozlewnię Piwa w Sochaczewie. Po ośmiu latach udało się połączyć historię obu tych przedsiębiorstw w jedną, spójną całość. Dzięki temu powstała krótka historia wody w butelkach z Sochaczewa.
Żyd Moszek Berliner w 1930 r. prowadził w Sochaczewie fabrykę wody gazowanej (1). 8 lipca 1931 r. wspólnie z Kielmanem Mokotówem z Warszawy zawiązał spółkę pod firmą „Fabryka Wód Mineralnych i Napojów Chłodzących Berliner i S-ka”. Jej siedziba mieściła się w Sochaczewie przy ul. Reymonta 20. Kapitał zakładowy wynosił 2700 zł i podzielony został na dziewięć udziałów, z czego 1200 zł wpłacono gotówką, a 1500 zł wkładem rzeczowym (2).
Moszek Berliner 1 października 1939 r. sprzedał swoje przedsiębiorstwo (kwasiarnię) Jakubowi Domachowskiemu, który użytkował ją przez cały okres okupacji. Na skutek działań wojennych w 1945 r. Domachowski opuścił Sochaczew i wyjechał do Gostynia Wielkopolskiego. Z tego powodu, po zakończeniu wojny, kwasiarnia uznana została za mienie opuszczone oraz wydzierżawiona od 26 lutego 1945 r., wraz maszynami i urządzeniami, sochaczewskiemu oddziałowi hurtowni spożywczej „Społem”. W marcu 1945 r. przejęła ją Spółdzielnia Spożywców w Sochaczewie, która po uzupełnieniu materiałów i parku maszynowego wznowiła produkcję. Domachowski zaś wniósł do Sądu Grodzkiego wniosek o przywrócenie posiadania przedsiębiorstwa (3).
Zabezpieczanie majątków opuszczonych i porzuconych (poniemieckich) do czasu objęcia ich w zarząd przez właściwe władze, kontrola i sporządzanie inwentarzy, oddawanie w najem lub dzierżawę należało do kompetencji Okręgowego Urzędu Likwidacyjnego w Płocku. Biuro Obwodowe tego urzędu, mieszczące się w Sochaczewie, sporządziło 1 grudnia 1946 r. szczegółowy wykaz mienia ruchomego należącego do wytwórni wód gazowanych przy ul. Reymonta 20 (niekiedy podawano adres Reymonta 18), obejmujący m.in.: etykiety firmy Domachowskiego, maszynę urabiającą wodę z gazem, nalewającą sok do butelek i korkującą butelki z piwem, wannę do mycia butelek, butle z gazami, beczki i butelki o różnych pojemnościach, syfony wody sodowej, antałki na piwo, klatki do butelek itp. Ogólna wartość składników majątkowych, wg stanu i cen z 1939 r., wynosiła 19100 zł. Spisu i wyceny mienia dokonali: Kazimierz Klawiński – kierownik sochaczewskiego Biura Okręgowego Urzędu Likwidacyjnego oraz Stanisław Czubak. Podczas przejmowania w 1945 r. kwasiarni (nazywanej też sodownią) przez oddział „Społem” zabezpieczono dodatkowo 60 kg esencji octowej, która została zużyta. Plac i budynki nie zostały uznane za mienie opuszczone lub poniemieckie, bowiem stanowiły własność prywatną (4).
W 1945 r. Spółdzielnia Spożywców w Sochaczewie zakupiła plac przy ul. Narutowicza 8, na którym miały powstać budynki dla wytwórni wód gazowanych. Do budowy przystąpiono w 1946 r. Rok później oddano do użytku budynek Wytwórni Wód Gazowanych i Rozlewni Piwa, gdzie przeniesiono wyposażenie kwasiarni mieszczącej się dotychczas przy ul. Reymonta 20 (5).
Sebastian Tempczyk
Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą
Na zdjęciu budynek Wytwórni Wód Gazowanych i Rozlewni Piwa przy ul. Narutowicza 8. Foto. z Monografii Powszechnej Spółdzielni Spożywców w Sochaczewie.
(1) Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa 1930, s. 2044.
(2) Wpisy do Rejestru Handlowego Sądu Okręgowego w Warszawie, „Polska Gospodarcza. Tygodnik wydawany przy poparciu Ministerstwa Przemysłu i Handlu oraz Ministerstw: Skarbu, Rolnictwa i Ref. Roln., Komunikacji, Poczt i Telegrafów” 1933, z. 47, s. VII.
(3) Archiwum Państwowe w Płocku (APP), Okręgowy Urząd Likwidacyjny w Płocku 1945-1951 [1956], k. 1, 14; Monografia Powszechnej Spółdzielni Spożywców w Sochaczewie, [b. d], s. 9.
(4) APP, Okręgowy Urząd Likwidacyjny w Płocku 1945-1951 [1956], k. 1-2, 14.
(5) Monografia Powszechnej Spółdzielni Spożywców w Sochaczewie, [b.d], s. 9-13.
